Hika irakasle Juan Martin Elexpuruk dioen moduan antzinatik datorkigun berbeta modua da hiketa edo hitanoa. “Duela ehun bat urte jaiotakoek, hika egiten zuten gehientsuek Euskal Herri zabalen. Gizon zein emakume, ez zegoen alde handirik horretan (…) Hikaren galeraren arrazoi nagusia euskararen beraren galera izan da zalantza barik”.

Gaur egun asko aldatu da egoera. Zenbai lekutan egiten da hika eta ondo, baina hikaren galera begi bistakoa da. Posible litzateke berreskuratzea gaur egungo neska-mutikoek jasotzeko? Hortxe erronka.

Ahotsak.com-eko artxiboari erreferentzia eginez Elexpuruk azaltzen du badaudela beste arrazoi batzuk hikaren galeran. Elkarrizketatutako adineko hainbat euskal hiztunek esandakoak dira, esaterako: “Hika aritzen ginen elkarrekin eta hika ijitoak aritzen zirela!”, edo “Hika itsusi dela esaten ziguten”, edo “Gu hika eta ama atzetik demandan errespeturik ez geneukalako, hika egiten genuelako”.

Elexpururen ustez esanguratsua da zein bilakaera izan duen hiketaren transmisioak familian. “Etxe askotan gurasoek hika egin izan diete semeei, baina ez alabei. Hori da gaur egungo desorekaren arrazoi nagusia lehenagoko belaunaldietan ez baitzen horrelakorik geratzen”.

Hiperhiketaren gaitza

“Gaur ez du lehen zuen estigmarik, goraipatua ere bada jakitunen aldetik. Baina egin, ezer egiten al dute akademiak edo beste erakunde batzuek hura prestigiatzeko?”, galdetzen du Elexpuruk. Kezkatuta dago hikaren transmisioarekin. Garrantzitsua deritzo, baina ez du benetako ahaleginik ikusten. “Erakusten al da eskoletan? Ez. Esku bakarreko atzamarrak nahikoa izango dira aurten gure lurraldean eman diren hika ikastaroak kontatzeko (…) Esanak esan, hika modan dago, gero eta jende gehiago saiatzen da egiten. “Aita, ama, zergatik ez didazue erakutsi?”, kontu-eske ibili ohi dira seme-alabak. Baina gaitz bat (gaitz erdia?) ari da nagusitzen: hiperhiketa. Esan dik/jok Urbian elurra zegokela/jagokela. Hau da, hiketa behar ez den lekuan, menpekoetan, erabiltzea.  Erraz sendatzekoa dirudi gaitzak, baina inork zuzentzen ez duenez, eta hiztun onei ere gero eta gehiago entzuten zaienez… Agian egunen batean ontzat eman beharko da”.

Hikaren transmisioa familian

Hiketa egiten da oraindik ere zenbait lekutan, eta zorionekoak ondo egiten eta transmititzen dutenak. Gainerako gurasoek seme-alabei erakutsiko badiegu ikasi egin beharko dugu lehenengo. “Batuko hiketa ikasteko hor dugu Ritxi Lizartzaren liburu ederra”, dio Elexpuruk. “Hitano batuak badu bere esparrua: literatura, ikus-entzunezkoak —Goenkale datorkit gogora—, euskaldun berriak, euskalki ezberdinen arteko solasak eta abar… Ederto. Baina hikaren jokaleku naturalena euskalkiak eta herri hizkerak dira. Ezin hika ondo egin zuka ondo egin gabe”.

Juan Martin Elexpururen artikulua osorik hemen.

Irudiaren iturria: Urumea euskaltegia