Terri eta bere alabaren sexualitatea

Larraitz Arandorekin elkarrizketa artikulua oinarri hartuta

Terri Couwenhovenek bi alaba ditu. Askotan oroitzen da une hartaz Terri; bere alaba Annak 11 urte zituenean ‘Zer da sexua?’ galdetu zioneko unea.  Isilik gelditu zen segundo batzuetan. Segundo haietan bere garuna ping-pong pilota txapelketa bateko abiaduran mugitu zela dio: “Nork hitz egingo ote zion sexuaz Annari? Ahizpak erabilitako hitzen bat ezezagun egingo ote zitzaion? Film batean ikusi ote zuen gaiarekin loturiko zerbait? Nire liburuak begira ibiliko ote zen? Ez dut uste…”

Denbora bat pasa ondoren galdetu omen zion amak alabari non entzun zuen hitz hori ahots fin baina inkisidore batekin. Annak down sindromea du eta une horretan izandako erreakzioari mila buelta eman dizkiola aitortzen du Couwenhovenek. Egun horretan zerbait ikasi omen zuen bere buruari buruz.

Sexu hezitzailea da Couwenhoven eta bi alabaren ama. 1989an jaio zen lehenengo alaba, Anna, down sindromearekin. Bere alabaren sexualitatearen kalitatea hobetzeko asmotan sexu hezkuntzarekin lotutako lan ederra egin zuen. Gerora, bere ekarpena adimen urritasuna duten pertsonen sexu hezkuntzarako oso baliagarria izan da. Gaur egun Wisconsineko (AEB) Down Syndrome Clinic erakundeko koordinatzailea da. Kantabriako Sindrome de Down fundazioak Couwenhovenen lanak zabaldu ditu atari digitalaren bitartez. Hainbat ideia interesgarri jaso daitezke bertatik.

Sexualitateaz ikasteko aukera mugatuak

Adimen urritasuna duten haurrek sexualitateari buruz ikasteko aukera mugatuak dituzte. Orokorrean egokitu gabe dago sexualitatearekin lotutako irakurketa materiala. Gainera,  eguneroko harreman sozialak eskolara eta familiara mugatzen direnez sexualitatearen inguruko ikasketa mugatua da. Eta ezin dugu ahaztu hainbat ikerketak azaleratutakoa: adimen urritasuna duten pertsonek gehiegikeria sexualak jasateko arrisku handiagoa dute.

Zergatik sexu hezkuntza?

• Sexualitatearen ikaskuntza mugatua: Orokorrean  liburutegietan, Interneten, etxean… dagoen sexualitatearekin lotutako materiala egokitu gabea izaten da. Beraz, egokitzapena gurasooi edo irakasleoi dagokigu.
• Bizitza sozial mugatua: Sexualitatearen inguruko kontu asko lagun artean ikasten dira. Adimen urritasuna duten haur eta nerabe askok bizitza soziala mugatua dute: eskolako edo etxeko kideetara mugatzen dira harreman horiek. Beraz, gune horietan sexu hezkuntza sakontzeko aukerarik ez badute nola garatuko du nork bere sexualitatea?
• Lagun taldean denbora gutxiago: Gehiegizko babesa dela-eta adin bereko neska-mutilekin egoteko autonomia gutxiago izaten dute.  Taldean naturalki ematen diren sexu elkarrizketak, txisteak, praktikak… entzuteko, ikusteko, garatzeko eta praktikatzeko aukera gutxiago izaten dute, beraz.
• Intimitate gutxi:  Zenbait kasutan ipurdia garbitzen diete, beste batzuei konpresak aldatu… Beraz,  komunean ere ez dute intimitaterik izaten. Hain muturreko kasuetan ez dira komunean edo gelan bakarrik egoten eta horrek nork bere gorputza arakatzea, bikote harreman intimoak izatea, praktika erotikoak izatea,  Interneten aritzea … mugatzen die.
• Idatzi gabeko “arau sozialak” ezagutzeko; whatsapp, sms eta sare sozialetarako: Adibidez, whatsapp bidezko elkarrizketen oreka: pertsona berak hasten badu elkarrizketa, ordu egokiak, mezu kopurua…
• Nerabeen mezu sotilak, begiradak eta intsinuazioak ulertzeko zailtasunak: Sexualitatearekin lotutako mezu asko begiradekin, txisteekin, intsinuazioekin… transmititzen dira. Adimen urritasuna duten nerabeek eta gaztetxoek sarri mezutxo horiek galtzen dituzte. Kasu honetan, beraiekin eta bere lagun taldearekin lantzea oso aberasgarria litzateke.
• Gehiegikeria sexualak jasateko arrisku handiagoak: Lehen aipatu moduan nerabeek eta gaztetxoek gehiegikeria sexualak jasateko arrisku handiagoa dute. Portzentaia altuan familia giroan gertatzen dira gehiegikeria horiek. Familiako bazkarietan, Gabon jaietan… Kasu hauetan familiaren batasuna bermatzeko isiltasuna eskatzen zaie haurrei eta horren inguruan hitz egitea familia traizionatzea izaten da haurrentzako. Denbora luzez abusatuak izaten dira maiz.  Ondorioz, kontu handiz tratatu beharreko gaia da. Txikitatik gustuko dituzten gauzekin lasai gozatzen ikasteak lagunduko die. Bestalde, gustuko ez dituzten praktika edo egoera horiek identifikatzen ikasteak lagunduko die gehiegikeria egoeretan. Ikasketa hau burutzeko egoerak antzeztea eta praktikatzea estrategia lagungarriak izan daitezke.
• Haurren bizi kalitatea hobetzeko: Gorputz aldaketak, desirak, maitemintzeak, masturbazioak, harreman erotikoak… bizipen gozagarri gisa bizitzen laguntzeko gurasook transmititzen duguna garrantzitsua da.

ZER NOLAKO SEXU HEZKUNTZA EGIN?

Sexualitatearen ikuspegi zabal batean oinarritzeak asko laguntzen du. Horrela guztiok sexualki aktiboagoak izan gaitezke. Zeri deitzen diogu ikuspegi zabala?

• Sexualitatea ez da sexu-organoetara mugatzen
• Gorputz guztia da sexuatua. Azaletik plazera, zirrara… senti genezake. Oinetan orgasmoa, ahotsarekin…
• Kontaktua, eszitazioa, ferekak… sexualitatea dira.
• Ukitu, besarkatu, ferekatu, fantasiak izatea, afektibitate sexuala sentitu, maitemindu, harremanak izan…
• Ez  da gorputzeko ekintzetara mugatzen: fantasiak eta afektuak (sexu-kontaktuarekin edo gabe).

SEXU HEZKUNTZARAKO HIRUKIA

Adimen urritasuna duten haurrekin sexu hezkuntza eraginkorra izan dadin Terri Couwenhovenek sexu hezkuntzarako hirukia proposatzen du: haurren, gurasoen eta profesionalen (hezitzaile, irakasle…) arteko elkarlanaz ari da. Elkarlan eraginkorra izateko:

• Haurraren balore pertsonalak zeintzuk diren identifikatu behar dira eta horien berri eman behar da haurraren hezitzaileei.
• Jarrera sexual ezegokien kasuetan etxean nola esku hartzeko erabiltzen diren metodoak elkarbanatu behar dira.
• Identifikatu seme-alabarekin baliagarriak izan diren estrategia hezitzaileak.
• Ikasketarako zailtasunak non sortzen diren konturatzea.

LANTZEKO ESTRATEGIA BATZUK:

1. Trebetasun sozialak:

1. Erabaki zein trebetasun ZEHATZ landu nahi duzuen.
2. Egin demostrazio antzeztu bat alabari edo semeari.
3. Praktikatu edo “role playing” egin.
4. Zer egin du ongi? Zer eta nola hobetu dezakegu?

1. Jolas une egokiak: arau sozialak, modalak lantzeko (panpinekin edo jostailuekin harremanak izateko moduak)
2. Istoriotxo sozialak: autismoa duten haurrekin sarri erabiltzen dira. Egoeraren deskribapena eta erantzun egokia.
3. Mahai-jokoak: praktika sozial egokiak  lantzeko aukera ematen dute.
4. Role Play eta soziodrama: Taldean, bakarka.

BESTE EKARPEN BATZUK

Zorionez gaur egun aniztasun funtzionalean sexu hezkuntza lantzeko ekarpenak ugaritu dira.  Gurasoei zuzendutako hainbat gida daude —Atzegik eta FEAPS— eta baita ikastetxeetako material didaktikoak ere. Film eta dokumental interesgarri batzuen bitartez hasi da errealitate hau azaleratzen. Aniztasun funtzionalaren eta sexualitatearen inguruko mugimendu sozialak ere martxan daude eta oso ekimen indartsuak egin dituzte Bartzelonan, Palentzian… Sare sozialetan ere oihartzuna izan dituzten mugimenduak —Yes, we fuck!— ere sortu dituzte. Eta abar luze bat.  Zorionez.