EHU-ko zuzenbide zibileko irakaslea da Alkorta eta uste du gizartea ez dagoela prest amatasun subrogatuaren legalitatearen inguruan bidezko erabakia hartzeko: gaia taxuz landu beharra legoke lehenik. Alkortak luze eta sakon landu beharra dagoela defendatu du Arrasateko Emakume Txokoan egindako mintegi batean. (Iturria: Puntua aldizkaria)

Haurdunaldi subrogatuaren bueltako mintegiak eskaintzen dituzu, gaiaren gainean eztabaida pizteko.
Hala da. Gaur-gaurkoz, erantzun finko bako berbagaia dugu amatasun subrogatuarena, eta, beraz, era guztietako iritziak aurki ditzakegu horren bueltan. Esan beharra dago eztabaida aberatsa piztu ohi dela, interesgarria, benetan. Hori bai, erantzunak baino gehiago, galderak dituzte saioek erdigunean: Zilegia da zure haurra beste emakume baten sabelean haztea? Edo: Halakoetan, nor da haurraren ama? Finean, esan dezakegu zalantza asko daudela argitzeke, alor juridikoari eta etikoari loturikoak gehienak.

Alor juridikoa aipatu duzu.
Interesgarria da horri buruzkoak aztertzea, ez baitago gaiaren inguruko ikuspegi unibertsalik; herrialde bakoitzak bere erara egiten du amatasun subrogatuaren inguruko irakurketa. Toki ezberdinetako kasuak aztertu besterik ez dugu horretaz jabetzeko. Esaterako, AEBetako egoera azter dezakegu. Kuriosoa da, duda barik. Besteak beste, bertako jendeak onartua du amatasun subrogatua; ikerlari eta mugimendu feministek ere onartzen dute. Beraz, teknikaren alde egiten du bertako legediak. Ez hori bakarrik: negozio bilakatu da, eta agentzia asko dabil amatasun subrogatuaren bueltan etekinak lortzen.

Baina ez da amatasun subrogatua merkaturatu duen bakarra, ezta?
Zoritxarrez, ez. Horri dagokionez, aintzat hartu beharrekoa dugu Indiako kasua; gaur-gaurkoz, ez ditu kanpotik joandako enbrioiak onartzen. Izan ere, gehiegikeria batzuk egin izan dira bertan, amatasun subrogatuari buruzko legerik ez zegoen bitartean: haurrak down sindromea zuela jakin, eta umea hezteari uko egin izan diote batzuek. Bada, esandakoa, denborarekin ikasi zuen Indiak, eta, gaur-gaurkoz, baztertuak ditu kanpoko enbrioiak; neokolonialismo biologikoa deitzen diote orain. Gaur artean, legeak onartu bitartean, herrialde aberatsetako jende ugari joaten zen bertara.

Eta zein da Europar Batasunaren jarrera?
Egia esan, ez dago iritzi bateraturik. Oro har, esan daiteke amatasun subrogatuaren kontrako iritzia nagusitzen dela, uste baita haurdunaldia ezin daitekeela kontrata, merkatutik kanpo egon beharreko zerbait dela. Dena den, Europar Batasunaren barnean badira amatasun subrogatua onartu duten herrialdeak: Britainia Handia, Portugal eta Grezia. Betiere, teknika modu altruistan gauzatzea dute oinarrizko baldintza. Alegia, onartua dago, baldin eta negozio eredutik at badago. Beraz, horietan enbrioia hezten duen emakumeak ez luke aparteko ekarpen ekonomikorik izango, haurdunaldiak exijitzen dionak baino. Beste modu batera esanda, akordioak ez luke irabazi ekonomikorik ekarriko; umea izan ezin dezakeen horri laguntzea litzateke hitzartutakoaren muina. Oro har, esan dezakegu indartzen doan eredua dela. Espainiako Estatura ere iritsi da proposamenik; Ciudadanosek iradoki zuen amatasun subrogatuaren eredu altruista onartzea. Hala ere, hutsune asko ditu proposamen horrek.

Azaldu egiguzu.
Hasteko, zalantzan jar daiteke eredu hori erabat altruista den. Bidezko ez diren hainbat arau biltzen ditu euren proposamenak. Esaterako, umea izan duen emakumea derrigortuta legoke berori entregatzera, eta, gainera, anonimotasunean egin beharko luke prozedura. Hori, emakumearen duintasunaren kontrakoa da, duda barik. Gainera, bi aldeen arteko hitzarmena ez da epaile aurrean egiten, notarioarenean baizik. Beraz, ez dago epaile bat kasuaren etengabeko jarraipena egiteko, emakumearen eskubideak bermatzeko. Esandakoa, altruismoaren bidean, hutsunez beteriko legea litzateke.

Esan daiteke gero eta gehiago direla haurdunaldi subrogatua erregulatzen diharduten herrialdeak. Joera orokorra da?
Ez dut oso argi. Esaterako, esan dezakegu Frantziako Estatuan eta Alemaniak ez dutela amatasun subrogatua onartuko; besteak beste, bioetika batzordeak daude horietan, eta euren txostenetan erabat gaitzesten dute teknika. Baina, bestetik, esan bezala, baditugu amatasun subrogatua onartzen duten herrialdeak Europar Batasunean. Teorian, guztiak dira altruistak, bakoitza bere berezitasunekin. Tartean, Portugalek eta Greziak ahalbidetu egiten die atzerritik doazenei amatasun subrogatua erabiltzea; Britainia Handiak, ez. Gauzak horrela, oraindik orain, Europar Batasunean oso irekita dago eztabaida; eta ezin daiteke esan teknika onartuko denik. Oro har, altruista izan arren, giza eskubideen aurkakotzat dute herrialde askok.

Eta gizartea prest legoke amatasun subrogatuaren bueltako legea lantzeko?
Gaur-gaurkoz, ez. Horren aurretik, beharrezkoa da amatasun subrogatuaren inguruan sakon eztabaidatzea. Finean, ezin dezakegu ahaztu oinarrizko eskubideei eragiten diela teknikak: emakumearen gorputzaren autodeterminazio eskubidea, pertsonen duintasuna… Tentuz jardun behar dugu. Gainera, haurdunaldi subrogatuaren araudiaren inguruan ere asko dago aztertzeko; besteak beste, argitu behar dugu zer esan gura duen altruismoak edo zein punturaino behar dugun adopzioa erraztu –amatasun sozialaren alde eginez–. Nire ustez, legeztatu egin beharko litzateke amatasun subrogatua, baina nik neuk ere ez ditut argi zeintzuk liratekeen altruismoaren benetako mugak. Laburbilduz, lanketa sakona behar du gaiak.

Behar bezalako eredu altruistak emakumeen eskubideak bermatuko lituzke, beraz.
Hein batean, baietz esan dezakegu. Hori oso landua du Britainia Handiak, Ciudadanosen proposamenak ez bezala. Esaterako, bi aldeek epailearen aurrean egin behar dute akordioa; hark baieztatu behar du biek horretarako borondatea dutela eta akordioaren atzean irabazi-asmorik ez dagoela. Gero, behin umea jaiota, erditzen den emakumeak sei hilabeteko epea du umea entregatu edo ez erabakitzeko; entregatzekotan, adopzio antzerako prozesuari ekiten zaio. Eta, erregistroetan, erditu den emakumearena da haurra; beraz, umea izan duen emakumea ez da anonimoa. Horrez gain, aipatu beharrekoa dugu haurdunaldiak emakumearengan izan ditzakeen ondorioei aurre egiteko egiten den asegurua; prozesuaren ondoriozko arazo fisiologikoak edo emakumeak lan egiten segitzeko izan dezakeen ezgaitzea bezalakoak estaltzen ditu horrek.

Bestetik, etikaren mugen barruan sartzen da amatasun subrogatua?
Horri dagokionez, geure buruari egin beharreko hainbat galdera ditugu. Batetik, argi izan beharra dugu haurdunaldi subrogatua onartzeak kolokan jarriko lukeela amatasunaren ideia. Hots, halako amatasun teknika onartuz gero, eztabaida legoke benetako ama nor den zehaztean –ama genetikoa edo heziko duena–. Gaur arte argi zegoen: zuzenbide erromatarrak zioen erditzen dena litzatekeela haurraren ama –3.000 urte inguru izango ditu arau horrek–. Oraingo teknikek, baina, kolokan jartzen dute teoria. Bestetik, aztertu behar genuke ea zilegi den emakume bati zerbitzua eskaintzeagatik ordaintzea. Bada, hori ez al da emakumearen gorputzaren esplotazio era berri bat? Azkenik, altruismoaren mugez ere hausnartu beharra genuke. Gaur-gaurkoz, badirudi ume gosea dela nagusi gizartean, halabeharrez izan behar ditugula haurrak; eta umea edozein preziotan lortzen ahalegintzera eraman gaitzake horrek. Finean, esan daiteke oraindik asko dugula hausnartzeke.

Orduan, zaila da mintegietan gaiaren bueltako jarrera bateraturik topatzea…
Hala da. Esan beharra dugu kontraste handia izan ohi dela. Esaterako, mugimendu feministako kideen artean generazio arrakala nabari dut halako saioetan. Alegia, 70eko eta 80ko hamarkadetako mugimendu feministek emakumearen gorputzaren autodeterminazio eskubidea lantzeko ahalegina egin zuten; borrokatu ziren, eta hainbat eskubide irabazi –haurdunaldia etetekoa, adibidez–. Egun, baina, bestelakoa da panorama: badirudi haurrak izatera behartzen dituela gizarteak. Hala, arriskua dago, uste baitut inboluzioa egon daitekeela emakumearen gorputzaren autodeterminazio eskubidean. Beraz, adi egon beharra dago; besteak beste, garrantzitsua litzateke mugimendu feministek amatasun subrogatuari buruzko eztabaida azalaraztea. Horrek ez du esan gura debekatu beharra dagoenik, muga batzuk jarri behar direla baizik.

Teknika garatzen doa, gainera.
Hala da. Eta garatze bidean dauden herrialdeetara jotzeak neurri gabeko baldintzak exijitzeko aukera eskaintzen du, gainera. Alegia, gaur egun, ia-ia nahieran aukera daitezke haurrak. Adibidez, esan daiteke umeki bat edo bestea aukeratu izan dutela bikoteek, mutila edo neska izateagatik. Gure seme-alabatasunaren ideia ez da sekula hori izan; guk ez ditugu umeak produktu bezala ikusten. Pertsonak gara, eta ezin dugu gu geu instrumentu bilakatzea onartu, inolaz ere. Beraz, mugak jar beharko genizkioke garabideari.

Eta goraka doaz amatasun subrogatua erabiltzeko aukerak. Gero eta gehiago dira atzerrira doazenak.
Hala da. Espainiako legediak amatasun subrogatuaren teknika onartzen ez duen arren, praktika oso hedatuta dago estatuan. Ez dago datu ofizialik, baina prentsan irakur daiteke horren inguruko informaziorik. Esaterako, hedabideek jakinarazitakoaren arabera, 2016an 800 adopzio erregistratu ziren eta 1.000tik gora izan ziren amatasun subrogatuaren bidez jaiotako haurrak. Datu hori zuzena bada, badago zer pentsatua. Finean, esan daiteke normalizatzen dagoen teknika dela, eta gura dutenek nahiko erraz dutela amatasun subrogatua ahalbidetzen duen herrialde bat topatzea. Ostera, amatasun subrogatuaren bidez jaio den haur hori erregistratzeko ez dago trabarik: umea guraso barik gera ez dadin, haurren erregistroa onartzen da Estatuan. Beraz, arauaren zirrikituak erabiltzen dira onartua ez dagoen hori onartzeko.

Zein izan daiteke gorakadaren eragilea?
Hainbat izan daitezke horren arrazoiak. Batetik, esan dezakegu oso zaila dela adoptatzea. Horri dagozkion arauak aztertu behar genituzke, zenbait aldaketa egin. Horrez aparte, lehen esan bezala, emakume gazteek ama izateko duten presioak ere eragina du gorakadan. Eta, horrez gaindi, badirudi emakume gazteak behartuta daudela adopzioa ez den beste aukera bat erabiltzera –horien artean da amatasun subrogatuarena–. Alegia, badirudi lehendabizi, zientziak eskaintzen dituen bitarteko guztiak agortu behar direla, eta, ostean, ezer lortu ezean, adopzioaren aukera planteatu. Horretaz hausnartu beharra dugu.

Gainera, negozio bilakatu da batzuentzat…
Batez ere, altruismotik gaindi dauden ereduetan gertatzen da hori. AEBetan, esaterako, oso garbi dago amatasun subrogatuaren akordioa kontratu bat dela; negozioa, azken finean. Teknika horren baitan haurra izan duten emakumeei galdetuz gero, konklusio argia atera daiteke: dirurik ez balego, ez lukete egingo. Hor negoziorako aukera ikusi dute zenbaitek, eta amatasun subrogatuaren akordioa kudeatzeko agentziak sortu dira, bitartekari lanak egiteagatik dirua irabazten dutenak. Duda barik, merkantilismoaren tranpan erori da AEBetako eredua. Horrek ez du esan gura, dena den, haurra izaten duten emakumeak haurdun gera ezin daitekeen horri laguntzeko nahia baztertua dutenik.

Eta zenbat ordaintzen da haurdunaldi subrogatuagatik?
Tartean, Indian egin diren kalkuluak emandakoa aipa dezakegu. Argitaraturiko azken datuen arabera, 2016an bilioi bat dolar inguru utzi zituen haurdunaldi subrogatuak. Oro har, ezin uka diru asko mugitzen duen praktika dela, eta negozio handia egon daitekeela horren atzean. Argia da konklusioa: diru asko gastatu beharra du amatasun subrogatua erabili gura duenak. Horri dagokionez, esan daiteke Indian 50.000 dolarren truke erabil daitekeela teknika eta Kalifornian, 100.000ren truke. Badago aldea, baina biek ala biek eskatzen dute inbertsio handia. Eztabaida berri baterako bidea irekitzen du horrek: amatasun subrogatua dirudunen kontua dela dirudi.

Gaur-gaurkoz, gaiak fronte asko ditu zabalik. Bada, zein etorkizun aurreikusten diozu amatasun subrogatuari?
Ez dut argi. Esan dezakedana da Estatuan oraindik asko dagoela egiteke, amatasun subrogatua onartu gura bada, behintzat. Ciudadanosen proposamenak bide laburra izango du, batez ere, zalantzan dagoelako proiektu horrek altruismoaren oinarriak bermatzen dituen. Europar Batasunean ere berdina da panorama: teknika onartzeko saiakerak egin izan dira, baina horretarako eskaerek ez dute aurrera egin, orokorrean uste baita altruistak izan edo ez, giza eskubideen kontrako teknika dela, emakumea instrumentu bilakatzea ekarriko lukeelako, hein batean. Gauzak horrela, gaur-gaurkoz, badirudi Europar Batasunak ez duela onartuko