Maider Egino 2013

IRAKURKETA

 Irakurketa, oinarrizko bitartekari garrantzitsua da eskolako ikasketak jasotzeko. Ondorioz, hauen barneraketa eskasak eskola porrota ekar dezake.

Zer da irakurketa?

Logopedok,irakurketa kontzeptua, testu bat ulertu edo interpretatzeko dugun gaitasuntzat ulertzen dugu. Testu bat ulertze-interpretatzea, testu honen edukiaren inguruko errepresentazio mentala egitean datza, beste era batera esanda, ideia nagusiak zeintzuk diren jakitea eta beraien arteko loturak identifikatzea.

Irakurketan arazoak dituzten haurrei pasatzen zaienaz konturatzeko, gurea ez den hizkuntza batean idatzita dagoen testu baten aurrean jartzen garenean gertatzen zaigunaz ohartu behar dugu.

Irakurketak, testu bat interpretatzeko gaitasun bezala ulertuz, prozesu desberdinak martxan jartzea suposatzen du, eta prozesu hauek, batera eta simultaneoki aktibatzen dira. Hona hemen prozesuok:

Prozesu parte-hartzaileak:

  • Prozesu pertzeptiboak
  • Prozesamendu lexikoak
  • Prozesamendu sintaktikoak
  • Prozesamendu semantikoak

Prozesu hauetako batek huts eginez gero, irakurketa prozesua trakestuko da; zehazki:

  • Prozesu pertzeptiboa (ez ohikoena) edota lexikoa (ohikoena) huts eginez gero, irakurketan zailtasun zehatzak edo dislexia dakar. Honek, hitzak antzemateko gaitasunean zailtasunak daudela suposatzen du.
  • Prozesu sintaktikoa edota semantikoan huts-egiteak agertuz gero, irakurketaren ulermenean zailtasunak agertzen dira. Honek, arazoak irakurketaren ulermen gaitasunean daudela esan nahi du.

Honela, besteak beste, kasu hauek aurki ditzakegu: hitzak antzematean arazo larriak dauzkaten haurrak, ondorioz haur hauek testuak ulertzeko ere arazoak izango dituzte; testu bat gutxi gora behera ulertzeko gaitasuna izan arren hitzen antzematean arazoak dituzten haurrak; eta testu bat ulertu ezin baina hitzak ezagutzeko arazorik ez duten haurrak.

Ongi irakurtzeko, hitzak ezagutzearen gaitasuna ezinbestekoa da baina ez da nahikoa. Ongi irakurtzeak gainera, testua ulertzea behar du.

Prozesu pertzeptiboa

Jasotzen ditugun informazio grafikoetatik izaera linguistikoa dituztenak identifikatu, eta era honetan prozesatzeko helburuarekin jartzen da martxan.

Prozesamendu lexikoa

Hitzak antzematea da prozesu honen helburua, hau da, ezaguna dugun hitzari (aurretik ikusi edo entzundakoa baita) esanahia jartzea. Honek hitz hau osoki antzematea esan nahiko luke. Osoki antzematen ditugun hitzak: “arkatza”, “etxea”, “aulkia”, …

“Metafisika” bezalako hitzak ordea, partzialki ezagutzen ditugu. Hitzaren forma ezagutzen dugu, aurretik ikusi edo entzun dugu, batzuk gainera behin baino gehiagotan, baina ez dugu bere esanahia ezagutzen.

Bi hitz mota hauen aurrean gaudenean, bi ibilbide ezberdin erabiltzen ditugu hauek irakurtzeko: IBILBIDE LEXIKOA eta IBILBIDE FONOLOGIKOA.

Ibilbide lexiakoaren bitartez hitzen forma ortografikoaren bidez hitzaren esanahira heltzen gara; bat-batean irakurtzen dugu begirada batez. Horregatik da ibilbide hau hain azkarra; ia ez dugu molde ortografikorik ikusten, aurretik aipatutako bilgune guztiak aktibatuz lortzen dugu hitzaren esanahira heltzea.

Hau dela eta, da hain garrantzitsua asko irakurtzea, gure barne bilguneko hiztegia handitzen joateko. Beraz, zenbat eta gehiago irakurri, orduan eta molde bisual gehiago izango ditugu.

Irakurrita dauzkagun hitz horiek sekula irakurri ez ditugunak baino lehen antzemango ditugu. Honela denbora gehiago erabiliko dugu beste aspektu batzuetan, hala nola, puntuazio ikurretan, doinuan eta batez ere testuaren ulermenean.

Ibilbide fonologikoak sekula ikusi ez ditugun hitzak irakurtzeko aukera ematen digu. Honek beste modu baten irakurtzera derrigortzen gaitu, ez aurreko ibilbideak eskaintzen digun bezala, hau da, kolpe batean edo begirada batean, polikiago eta lasaiago baizik.

Haurrengan, irakurketa arazo gehienak hain ezagunak ez diren hitzen irakurketaren mailan ematen dira. Joera nagusia, hitzak globalki irakurtzea izaten da (ibilbide lexikoa), honek eragiten digu hitzak asmatzea, testuen zentzua aldatuz.

 Prozesamendu sintaktikoa

Prozesu honek hitzen artean dagoen erlazioa jartzen digu unitate handiagoak eraikitzeko, hau da, esaldiak.

 Prozesamendu semantikoak

  • Lehen fasea: Irakurketa on batek ez ditu irakurtzen dituen hitz guztiak eta bakoitzak bere memorian gordetzen. Ideiak eraikitzen ditu, ondorioak atera eta hauek elkarren artean erlazionatu istorioaren ildoa finkatzeko.
  • Bigarren fasea: Irakurtzen goazen heinean ez ditugu bakarrik ideiak eraiki eta hauen arteko loturak eraikitzen; testuaren ondorio, ideia nagusi edo globala ateratzen dugu, hauek testuan bai esplizitoki edota inplizituki ager daitezkeelarik.
  • Guzti honetaz kontziente izan gabe, testu baten egitura formala identifikatzen dugu, honela ideia orokorrak eta zehatzak ateratzen ditugu. Gako erretoriko batzuen esanahiaz erreparatu beharrean, idatzirik dagoen formari erreparatuko diogu.

 

 images

 

IDAZKETA

 Zer da idaztea?

Giza komunikazioaren ekintza bat da, non prozesu kognitiboak, linguistikoak eta praxikoak martxan jartzen diren; seinu grafikoen bidez pentsamendu, sentimendu eta gertakarien kanporatzea gerta dadin uzten du. Beraz, idazketak funtzio asko betetzen ditu: norberak, bere eta besteen bizitzako esperientzien gogoeta egiten uzten du; munduaren ezagutzaz dugun jakintza handitu eta eraldatzen du; gizarte baten kultura eta ezagutzak eratzen eta markatzen ditu, ondorengoei uzteko aukera emanez.

Idazketak daukan balio errepresentatibo eta komunikatiboak, forma propiodun hizkuntza bat izatera darama.

 Idazketaren prozesuak:

Daukagun barne edukiak paperera pasatzea, dagoen ekintza konplexuenetako bat da, abilitate eta prozesu desberdinak martxan jarri behar baitira, guztiak batera. Alde batetik automatizatzera helduko diren hitzen idazketaren oinarrizko prozesuak aktibatu behar ditugu. Bestetik, testu konposizio prozesu konplexuak jartzen ditugu martxan, non sekula automatizatuko ez diren ikasketa jakin eta desberdinak azaltzen diren.

  • Hitzen idazketa
  • Testuen konposizioa
  • Prozesu motorikoak (hizki bakoitza idazteko beso eta eskuaren mugimendua)

Idazkeraren arazotzat idazkeran bertan, inongo justifikaziorik gabe, parte hartzen duten prozesu baten edo gehiagotan jasaten den edozein aldaketa ulertzen dugu. Hau da, ezin zaiola egotzi, maila kognitibo edota linguistikoko beste edozein gaitz orokorri.

 

ONDORIOAK

Irakurketa-idazketan haurrek dituzten arazo guzti hauek logopedak heltzen eta lantzen ditu. Hori bai, lehenbailehen detektatzen eta lantzen hasten badira, askoz hobe da, eta emaitza hobeak lortzen dira haurraren irakurketa-idazketa garapenean.

Aipagarria da, guraso askok, logopedaren lana irakasle partikular baten lanarekin nahasten dutela eta noski, hori ez litzateke horrela izan beharko. Logopedaren lana ez da, haurrak ikasketak gainditu ditzan haurrarekin lan egitea. Haurrak behar dituen estrategia eta tresna desberdinak lantzea baizik.

Logopedaren lanaren helburua, irakurketa eta idazketa mekanika egokiak lortzean datza, honela haurrak garapen egokiagoa izan dezan. Lan hau, luzea eta pisutsua izaten dela nabarmendu beharko genuke, prozesuok luzeak izaten baitira.