Adimen gaitasun handidun neskatoak; ezkutuan gorde ala hegan egin?

Gizartean azken urte hauetan emakume eta gizonezkoen berdintasunaren aldeko aurrerapen handia egin bada ere, oraindik asko dugu egiteko. Adimen gaitasun handidun haurrei dagokienean ere, oso barneratuak ditugu generoari loturiko estereotipo sozialak eta oharkabean, hainbat eta hainbat neskatoren gaitasunak identifikatu eta onartu gabe gelditzen dira.

Orain dela hilabete batzuk bederatzi urteko semea eta sei urteko alaba zituen ama batek kontatzen zidan semea ikasturte bat aurreratu zutenetik askoz gusturago zebilela eta, bazekitela alaba ere oso argia zela, baina ez zuela inolako arazorik egoera guztietara moldatzeko eta, ondorioz, alabarekin, ez zutela ezer berezirik egin beharrik sentitzen. Pozik zen emakumea, semearen egoera hobetu zenetik, izugarrizko barealdia sumatu baitzuten etxean ere. Eta, egia esan, asko poztu nintzen ni ere mutikoaren kasuagatik, baina zer pentsatu handia eman zidan neskatoak.

Linda K. Silverman estatubatuar psikologoak dioenez, adimen gaitasun handidun neskatoak identifikatzeko garairik egokiena lau eta zazpi urte bitartean da, hau da, beraien gaitasunak ezkutatu eta gutxiesteko joera hartu aurretik (García eta Benito, 1996). Izan ere, adimen gaitasun handidun mutilek gehienetan beraien gaitasunak ezkutatzeko arazoak izan ohi dituzten bezala, neskek egokitzapen sozialerako ahalmen handiagoa izan ohi dute eta hau beraien dohainak erakusteko oztopo bihur daiteke. “Txoriak udaberrian bezala, beraien garairik koloretsuenean daude, baina gero ezkutatu egingo dira, agian hainbeste, beraien gaitasunak sekula gehiago ez antzemateraino. Baina haurtzaroko garai labur honetan, adimen gaitasun handidun neskatoak gogotsuak, jakitunak, xelebreak, ameslariak, izan ohi dira” (Kerr, 2005, p. 111-112).

Eusko Jaurlaritzaren gaitasun handidun ikasleen hezkuntza orientabideetan jasotzen den bezala, hainbat ikerketek agerian utzi dituzte gaitasun handiei dagokienez nesken eta mutilen artean dauden desberdintasunak (Hollingworth, 1926; Reis, 1999; Silverman, 1993; Kerr, 1994; Willis eta Willinsky, 1999) eta ikusi da zailagoa gertatzen dela gaitasun handidun neskak identifikatzea. Izan ere, gaitasun handiko ikasletzat identifikatutako 10 ikasletik, 7 mutilak dira eta 3 besterik ez neskak. Proportzio hori lehen hezkuntzatik hasten da jaisten, mutilak %52 eta neskak %48 izanik (Pérez eta Domínguez, 2000) eta nerabezarora iristen direnerako, gaitasun handiak dituen neskarik ez dago apenas.

Historiako une honetan oraindik zabalik da gizonezko eta emakumezkoen gaitasun eta ahalmen intelektualen artean ezberdintasunik ba ote dagoen eztabaida. Badira mutilak arrazoibide matematikoan, arrazoibide espazialean eta arrazoibide mekanikoan trebeagoak direla dioen ikerketarik, baina badirudi ezberdintasun horiek gehiago direla arrazoi kultural eta sozialengatik arrazoi biologikoengatik baino (Peña eta Sordíaz, 2002).

Luz Pérez-ek (2002) aspektu garrantzitsu hauek azaltzen ditu gaitasun handiko emakumeen egoera azaltzerakoan:

• Estereotipo sozialak eta mezu kontraesankorrak. Gaitasun handidun neskatoak feminitate eta talentuaren edo feminitate eta inteligentziaren arteko kontraesanean harrapatuta aurkitzen dira maiz. Emakume ausarta, jakin-minez beterikoa eta grinatsua izatea gizarteak eta familiak alaba edo ama batengan espero duenagatik ezberdina izan daiteke. Portaera egokiaren inguruko nahasmen honek eta hezitzaileengandik jasotako mezu kontraesankorrek autoestimua ahultzen dute eta emakumeak “ezkutatzera” bultzatzen ditu. Horrela, preziatuak, ulertuak eta maitatuak ez izatearen beldurrez, gaitasun handidun neska nerabeek beraien ahalmenak ezkutatzea eta taldeak markatutako roletan arreta jartzea “erabakitzen” dute.

• Etorkizunik gabeko emakumea. Neska adimentsu asko ez dira bizitzan suerta dakizkien egoera sozial eta ekonomikoez pentsatzen jartzen eta emazte eta ama edo profesional izatearen artean pentsatzen jartzen dira. Gehienetan lehenengoari garrantzi gehiago ematen diotenez, ez dituzte beraien karrera profesionalaren etorkizuna edo hartutako hautuaren ondorio ekonomikoak behar bezala planifikatzen. Gizonezkoek, aitzitik, beraien karrera profesionala planifikatu ohi dute eta epe luzerako helburuak prestatu ohi dituzte.

• Arrakastari beldurra. Emakume batzuk uste dute adituegi badira, beraien adiskide neskek baztertu egingo dituztela eta ez direla aurkako sexukoentzat gustuko izango. Beldur honek norberaren gaitasunen konfiantza galtzea dakar eta nerabezaroan ondorio suntsitzaileak izan ditzake, bizitza osoan eragina izan ditzaketenak.

• Perfekzionismoa. Gaitasun handidun neska askok egiten duten denean perfektuak izan behar dutela uste dute eta ondorioz izugarrizko energia gastatzen dute ikaslerik onenak, kirolaririk onenak, popularrenak, argalenak, ederrenak,… izaten. Perfekzionismoak ez die beraien buruarentzat zentzuzko helburuak ezartzen uzten eta horrek autoestimu oso baxura eramaten ditu, batzuetan anorexia bezalako arazoak sortuz. Gainera, beraien arrakastaren arrazoia zorte edo kasualitate kontua dela uste dute eta ez beraien esfortzuaren ondorio eta, porrota, gaitasun ezaren adierazle. Adimen handidun mutilek aldiz emaitza onak beraien lanaren ondorio direla uste dute eta hori dela eta, beraien errendimendua hobetzen dute.

• Orientabide ezegokiak. Gaitasun handidun neska nerabeak batez ere, ikastaro aurreratuetan eta lehiaketetan parte hartzera animatzea komeni da. Izan ere, emakume adimentsuen balore-sistema ezberdina da eta bizitza pertsonen arteko harremanetan eta besteenganako erantzukizunean oinarritzen dutenez, zaila egiten zaie beraien behar pertsonalak arduratzen diren pertsonen beharren aurretik jartzea.

• Emakumezko eredu eza arlo zientifiko eta teknikoetan. Normalean, neska adimentsuek ez dituzte ezagutzen ez dituzten edo identifikatzen ez diren karrera profesionalak hautatzen eta asko horrelako ogibideren batek erakartzen baditu ere, gehienetan beraien sexuko roletan interesaturik amaitzen dute.

Aipatutako guztia dela eta, aditu ezberdinek honako gomendio hauek egiten dituzte adimen gaitasun handidun nesken familia eta irakasleentzat (Pérez, 2002):

• Garaiz identifikatzea; kamuflatu eta ezkutatzeko joera hartu aurretik.
• Gaitasun handiko adiskideak aurkitzea, beraiekin erlazionatzeko.
• Amak alabaren adimen gaitasun handia onartzea.
• Aitak beraien bizitzan parte hartzea.
• Etxean hizkuntza ez-sexista erabiltzea.
• Etxeko eginkizunak neba-arreben artean zuzen banatzea, ez estereotipoen araberako eginkizunetan oinarrituta.
• Estereotipoak erakusten dituzten telebista-programak ikusi eta horietaz hitz egitea.
• Beraien gaitasunak lantzen eta antzeko neskekin bat egiten lagunduko dien ikastaro berezietan apuntatzea.
• Beraien buruaz eta beraien lanaz pertzepzio ona duten emakume profesionalak ezagutu ditzan animatzea.
• Estereotipoen barnean ez dauden ogibideak dituzten emakumezko ereduak ezagutaraztea.
• Matematika eta zientziekiko gorrotoa eta gutxiago izatearen sentimendua ekiditea.
• Ahalmen kritikoa eta erabakiak hartzeko gaitasuna indartzea.
• Beraien espektatibak altu mantentzea eta proposatzen edo hautematen dituzten ekintzetan laguntzea.
• Beraien independentzia sustatzea.
• Familiako plan eta erabakietan sartzea.
• Bere nahiak eta zaletasunak ulertzen saiatzea eta bere ekintzetan larregi ez sartzea, gehiegi babestea ekidinez.

Era horretan, beraien gaitasunak ezkutatu beharrean, udaberriko txori koloretsuen gisan hegan egiten lagunduko diegu, haurtzaroan bezala, gerora ere, gogotsu, jakitun, xelebre, ameslari,… izaten jarrai dezaten.

Amaia Agirianorekin hitz egin dugu bere kolaborazio artikulua oinarri hartuta.

Bibliografia:
Aretxaga, L. (Koord.) (2013).Hezkuntza orientabideak. Adimen gaitasun handiko ikasleak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia.
Ellis, J. eta Willinsky J. (Arg.) (1999). Niñas, mujeres y superdotación. Un desafío a la discriminación educativa de las mujeres. Madrid: Narcea.
García, C. eta Benito, Y. (1996). Inteligencia y aceptación social: Las mujeres superdotadas. Benito, Y. (Arg.), Desarrollo y educación de los niños superdotados-en (175-192 orrialdeak). Salamanca: Amarú.
Gilligan, C. (2011). Looking Back to Look Forward: Revisiting In a Different Voice. Classics@, Issue 9, “Defense Mechanisms”. 2018-04-01ean berreskuratuta, http://nrs.harvard.edu/urn-3:hul.ebook:CHS_Classicsat –tik
Kerr, B. A. (2005). Smart Girls: A New Psychology of girls, Women & Giftedness (Revised Edition). Scottsdale: Great Potential Press.
Peña del Agua, A.M. eta Sordíaz M.L. (2002). La superdotación y el género. Aula Abierta, 79, 31-42.