Oinarrizko kurrikulumetik at gelditu ohi da; ez omen da beste ikasgaiak bezain garrantzitsua. Izan ere, helduok alde batera utzi dugun ezkero, nahitaezkoa ez den kontua ematen du, haurren kontua, alegia. Baina, giza talde guztietan agertzen den ariketa izanda, behar bada zerbaitegatik izango da. Behar bada pentsatu beharko dugu: zer paper dauka jolasak haurren gizarteratzean? nola ari da transformatzen jolasa geure kultura postmodernistan? Merezi duen arreta jartzen al diogu? Hausnartu dezagun elkarrekin!!

Giza talde edo kultura guztietan agertzen den aktibitatea da jolasa, modu ezberdinetan antolatuta eta araututa badago ere. Adierazpen ezberdin horiek jolasaren definizioa bete egiten dute: Atsegin edo atseden hartzeko edozein jardun, olgeta, joko (dirurik jokatzen ez dena) edo kirol. Eta ez hori bakarrik, ugaztunek eta hegaztiek ere jolastu egiten dute (batzuetan elkarren artean eta modu iraunkorrean!)

Hain unibertsala (edo planetarioa, behintzat) den jarduera ez da ba kasualitateagatik emango. Denboran mantendu bada, funtzio bat izan behar du, haurrek denbora librea dutenean zerbaitetan aritzeko entretenimendua izateaz aparte.

Jolastearen onurak

Ikuspuntu biologikotik: garunari haztea eragiten dion eragilea da; izan ere, haurtzaroan nerbio zuntzen sorrera ez dago erabat egituratuta. Jolasak garunaren gune ezberdinak kitzikatu egiten ditu, eta, horrenbestez, nerbio sistemaren bilakaera indartzen du.

Ikuspuntu psikomotorretik: jolasak gorputzaren eta zentzumenen garapena sustatzen du. Gorputza erabiltzeko indarra, giharren kontrola, oreka, hautematea eta konfiantza lagungarriak dira jarduera ludikoetan aritzeko.

Ikuspuntu kognitibotik: jolasean arituz ikasi egiten du haurrak, izan ere, esperientzia berriak izaten ditu, gauzak ongi eta gaizki egiteko aukera du eta ezagutzak areagotzeko nahiz arazoak konpontzeko bideak ikasten ditu. Hau da, pentsatzeko gaitasuna eta sormena bultzatzen da.

Ikuspuntu sozio-afektibotik: jolasean parte hartzean, dibertsioa, poztasuna, atsegina… lortzen dira, baina horrez gain, era guztietako bizipenak ere sentitzen dira, eta beroriek adieraztea, gainera, jolasaren parte da.

Laburbilduz esan dezakegu jolasaren bidez, umeak inguruko errealitatera egokitu daitezke, hobeto integratu daitezke euren taldean, hitzezko zein ez hitzezko komunikazioa trebatu eta arazoei zein zailtasunei aurre egiteko beldurra galdu dezakete. Era berean, autoestimua handitzeko aukera ere eskaintzen die, mundu baten sortzaile eta partaide izatea ahalbidetzen die eta.

Hortaz Groucho Marx parafraseatuz esan genezake jolastea oso gauza serioa dela. Eta are gehiago, aditu batek dioen bezala, hezkuntzaren helburu gorena zoriontasuna izango balitz jolasaren zeregina lehentasunezkoa izango litzateke.

Jolas mota ezberdinak daude

Lehenengoa oso definituta ez dagoen jolas sozial iskanbilatsua da. Hiruzpalau urteko haurrek elkarrekintzan hasten dira, adibidez saltoka, korrika edo eta bultzaka, fisikoki asko aktibatzen direlarik. Helduok hau ikusten dugunean askotan ez dugu ulertzen, oso kaotikoa baita eta gure jolasaren definizioan sartzen ez delako.

Jolas honek arazo batzuk sortu ditzake, hala nola jolaskide berriak batzeko zailtasuna, ez baitute jolas “ulertzen”. Eta bestalde jolas hauen amaiera askotan negarra dela, hori baita kitzikapen hazkundearen amaiera posibleetako bat. Baina jolasa garatzen uzten dugunean laster gehiegizko kitzikapena erregulatzen dela ikusi dezakegu, eta antolamendu kaotikoa zenetik lehenengo arauak agertzen direla antzeman. Hurrengo jolas motaren aurrekariak dira.

Beste jolas mota bat jolas sinbolikoa edo antzezpenekoa da. Haurrek, bakarrik zein taldeka, errealitatea antzeztu egiten dute. Hasieran sortutako kanpo errealitate hauek partekatzeko gaitasuna urriagoa izango da (3 urteen inguruan egozentrikoagoak dira), aurrerago partekatuagoa izango delarik (6 urteen inguruan).

jolas sinbolikoa

Horrela imajinazioa asko lantzen dute eta horren bidez, helduen mundua antzeztearen poderioz, geure jokabidea arautzen duten zenbait erregela bereganatzen doaz. Eta erregela horiek partekatu behar izateak, oso malguak badira ere, hurrengo jolas motarako oso beharrezkoa den garapen morala martxan jartzea eragiten du.

Azken jolas mota arau jolasa dugu. Haurrek 5 urte inguru dituztenean sortzen dira, nahiz eta 7-12 urte dituztenean egonkortzen diren. Jarduera hauen oinarrian arau edo erregela objektiboak daude, eta horiek urratzea hutsegitea izaten da.

Jolas hauetan, erregela objektiboak dituzten heinean, elkarrekintza sozialerako estrategia kognitiboak garatzen laguntzen diote haurrari. Testuinguru horretan, jokalariek oldarkortasuna baretzen dute, eta, horrenbestez, erantzukizun eta demokraziaren eskola bilakatzen da jolasa. Arauak bete ezean ez dago jolasterik.

Hauen barruan mahai-jolasak, jokoak eta kirolak daude, besteak beste.

Jolasa gaur egun

Gizarte postmodernistan funtzionaltasuna bilatzen dugu. Zerbait egiten dugunean zerbaitetarako balio behar du. Horregatik haurren ordutegiak antolatutako ekintzekin betetzen dugu, “eman dezala denbora probetxuzko zerbait egiten”, eta denbora libre gutxi uzten diogu.

Demagun hurrengo adibidea. Haur batek denbora librerik ez du; ia dena dago planeatuta. Hortaz, baduenean zer egin ez dakiela konturatzen da. Aurki aspertzen da. Eta ez dakienez aspertzearen frustrazioa bideratzen, gurasoengana jotzen du entretenimendu bila. Gauden gizartean gaudenez, topatzen dugun irtenbidea jostailu berri bat erostea da, atera berria den jostailu super-sofistikatua, argi, kolore eta soinuduna.

Karikatura honekin apurtzeko egin dezagun memoria. Kontutan izan nola duela ez urte asko haurrok heldurik gabe denbora asko ematen genuen eta zer egin topatzen genuen. Sormena martxan jartzen genuen eta jolas klasikoren bat bururatzen zitzaigun, ala bere aldaeraren bat sortzen genuen, ala betiko hiruki formako fitxekin osatutako jolasari forma berria eman eta beste zerbaitetan hasten ginen. Aspertzea estimulu bikaina da!

Materialismotik kanpo jolastea berreskuratu behar dugu, bi urteko haurrek irakatsi dezaketen bezala, opariari baino bere estalki paperari kasu gehiago egiten diotenean. Jostailuak ondo aukeratu behar ditugu. Ez dira modaz pasatako zapatak bailira pilatu behar. Ez dute iraungitze datarik, beti asmatu daiteke haiekin zer egin. Eta bestela askatu dezagun, partekatu dezagun, iristen diren jostailu berriek haurren gela eta buruan dagokien tokia izan dezaten.

Horretaz gain ukiezinezkoak diren lanabesak ere helarazi behar dizkiegu, aisialdia eurak antolatzen ikasi behar dute; jolasten ikasi behar dute: antolamendu gutxikoak, sinbolikoak zein arau jolasak. Ikusi dugun bezala, oso kontu garrantzitsua da.

Horiek bereganatu ezean beti zerbaiten beharrean egongo dira, haien denbora zerbaitek bete dezan. Telebista, kontsola, ordenagailua… Zelako opari ederra gabonetarako haiekin jolasteko denbora lortuko bagenu!