Eskolari alternatiba: hezkuntza herritarra
“Nahiz eta haurren beharrei gurasoek dieten arreta handiena ezarri behar, gure ustez haurren hezkuntza herri edo auzo baten herritar guziek bermatzea litzateke interesgarriena: jendakiek (gurasoek, amatxik, aitatxik, ttanttak, ottok, arrebak eta anaiak…), auzokoek eta gainerateko herritarrek, haurrek, adinekoek eta zaharrek; hau da, jende guziak hezitzaile izatea.”
Gurasoaken web orrian udaberrian argitaratu nuen “Eskolari alternatiba” idazkian agertutako ideia batzuk garatuko ditut hemen.
Zera nion, gutxi gora behera: “Nahiz eta haurren beharrei gurasoek dieten arreta handiena ezarri behar, gure ustez haurren hezkuntza herri edo auzo baten herritar guziek bermatzea litzateke interesgarriena: jendakiek (gurasoek, amatxik, aitatxik, ttanttak, ottok, arrebak eta anaiak…), auzokoek eta gainerateko herritarrek, haurrek, adinekoek eta zaharrek; hau da, jende guziak hezitzaile izatea. Hainbaten ustez, haurren hezkuntza bermatzeko ez da irakasle izendaturiko pertsonaiarik behar, hau da, jakintzaren hedapenean espezializatua den jenderik ez da behar, ez eta ikasle izendaturiko haurrik ere; biziki onuragarria da hezkuntzaz ez egitea bereiz den espazio batean kokatzen den jarduera bat, klaserik ez egitea, haurrak eskolaren hormen artean egotera ez behartzea; bai ordea, haurrei, herritarren arteko harremanetan etengabe murgildurik egoteko parada ematea, sortzen diren unetik, hau da, hezkuntza eskolarretik, instituzionalizatutik, hezkuntza herritarrera pasatzea, haurrak herriaren baitan heztea”.
Hezkuntza herritarrean, haur baten ikaskuntza prozesua, bere inguruko baloreen, jakitateen eta praktiken berezko eskuratzea dela nion ere, eskuratze naturala, informala, eta eskuratze hori, haur zaharragoak eta helduak imitatuz egiten dela.
Hain zuzen, haurrek, beren ingurukoen jardueretan esku hartu eta ingurukoen interesak bizi nahi dituzte, haur zaharragoek eta helduek osatzen dugun taldearen kide izatearen nahikundea dutelako. Jarduera horiek taldea ezaugarritzen dutelarik, beraz balore sozial handia dutelarik, hauek erakargarriak bilakatzen dira haurrentzat.
Haurrek, esplorazio sena badute, munduaz ahal duten guzia ulertzeko nahikunde sutsua dute, eta mundu horretan pertsona handiek egiten ditugun gauzak gauzatzea. Ondorioz, haurrei, haur zaharragoek eta helduek burutzen ditugun jardueretan esku hartzeko aukera eman behar zaie, beren ahalen arabera. Jarduera guzi horiek ikasketetarantz sarbideak dira, eta ikasketa horiek iraunkorrak eta ongi barneratuak dira.
Ikastea, une bakoitzean, egoera berriaren aitzinean, aitzineko esperientzia gogoan ukanik, une horri ahal bezain ongi egokitzea da, norberaren bizirautearentzat lehenik, plazerarentzat eta erosotasunarentzat ondoren : inguruan ditudan jendeen hizkuntza mintzatu, zenbatu, irakurri, idatzi, agurtu, gorputz kodeak erabili… Eta horretarako bereziki behar dudana, jakitate edo portaera jakin baten barne-barneko beharra da.
Haurrarentzat, arlo intelektualean bere baitarik zerbait ulertzen lortzea, azalpena eskuratzea baino hobea da beti, bereziki, norberak, bakarrik ulertzea lortzen duenaz hobeki gogoratzen delako, eta bestalde, bere baitarik gauzak ulertzeko duen gaitasunean konfiantza hartzen duelako.
Haurrak eskatu ez duen borondate onez beteriko iritzia edo laguntza ahalegina, bere ikasketa kudeatzeko bere gaitasunetaz dudarazten dute.
Haurrek, errealak eta berez zentzuz beteak diren gauza naturalengandik edo egindakoengandik (fabrikatuengandik), haiek ikasten laguntzeko egindakoengandik baino askoz gehiago ikasten dute; beste molde batez adieraziz, gure eguneroko bizian erabiltzen ditugun objektuez eta tresnez, haientzat egindako material hezitzaile berezi gehienaz baino interesatuagoak dira.
Ikasketa ez da irakaskuntzaren emaitza. Irakaskuntzak ez du ikasketa egiten. Ikasten dutenek dute ikasketa egiten, ikasketa sortzen, esperientziatik jakitatea sortzen.
Ikasten ari garelarik, ikasketa sortzen dugularik, zer egiten dugu? Behatzen, entzuten, hunkitzen, sentitzen, erabiltzen (maneiatzen), neurtzen, kalkulatzen… dugu. Gure buruari galderak pausatzen dizkiogu: “Zergatik hori?” edo “Zergatik horrela da?” edo “Gauza horrek eragin hori ote du?” edo “Zeren ondorioz hori gertatzen da?”… Eta teoriak, hipotesiak asmatzen ditugu, gure buruari ondokoa diogu: “Beharbada horregatik ote da?” edo “Hau egiten badut beharbada hori gertatuko da?”… Ondotik teoria edo hipotesia hauek probatzen ditugu, irakurriz, behaketa sakonagoaren bidez, esperientziak planifikatuz, guk baino gehiago dakiten pertsonei galderak pausatuz… Orduan, beharrez, gure teoriak moldatzen ditugu, edo baztertzen, eta prozedurak segitzen du. Haurrak, eguneko une bakoitzean, prozedura honekin etengabe lanean ari dira. Helduen bizian Metodo Zientifikoa deitzen diogu honi eta, hain zuzen, haurrek, sortzen direnetik erabiltzen dutena da.
Normalean, haurrak, ez dira prozedura edo metodo honetaz kontziente; ez dakite behatzen ari direla, teoriak egiten, probatzen eta berrikusten ari direla, eta harrituak eta nahasiak lirateke erraten bagenien. Haurrentzat, ikastea ez da gogozko (borondatezko) ekintza, ez dute “Orain hau edo hori ikasiko dut” pentsatzen. Haurrak beren ikasketez kontziente bilaka araztea, baliteke haiekiko egiten dugun huts pedagogiko handienetakoa izatea. Ikasketekiko kezkek dituzte haurren ikasketak itzaltzen.
Une egokia delarik, ikasketa oso bizkorra da. Ez da beharrezkoa adin tarteak finkatzea : une egokia, haurra gai batez oso interesatua den unea da. Bizkortasun hori, ortografia eta gramatika mailan nabarmena da, haurra prest dagoen unea itxaron dugularik. Haur jakin batek 11 urtetan aditz-jokoak landu ditu, adin horretan ortografiaren garrantzi sozialaz kontziente bilakatu delako. Ez ditu denboren izenak ezagutzen, baina haien ortografia ezagutzen du, eta hau da helduak beharrezkoa duen gaitasun soziala. Denbora sinpleen izenak ohizko hiztegiaren barne direnez, goiz ala berant eskuratuak izanen dira. Zortzi urteko haurrari orainaldian aditz bat jokatzea eskatzen zaiolarik, neurtzen den jakitatea « jokatu », « aditza » eta « orainaldia » izenak dira, eta ez egiazko jakitatea : zortzi urteko haurrak hitz egiten daki eta ondorioz jokatzen badaki.
Ikasketa informalean, ikasketa batzuk, adibidez irakurketarena, eskolarragoa den ibilbidean baino berantago egiten dira batzuetan, baina orduan ikasketa askoz bizkorragoa da.
Célestin Freineten « Gramatika lau orrialdetan » idazkia, hein batean gramatikaren ikasketa informalaren aldekoa da : « Molde onargarrian idazten nekien ; hori zela garrantzitsuena ongi sentitzen nuen, baita konplikazio gramatikal guziak bereziki asmakuntza eskolastikoak zirela, eta nik, 18 urte ukan arte maisuek eta eskuliburuek burua bete-bete egin zidaten horrek, kalte handiegirik gabe gramatikaren bederatzi hamarrenak ahanzten ahal banituen, gramatika, irakatsi zidaten moldean, bizitzeko ezinbestekoa ez zela erran nahi zuen, eta ordu arte segitutako bidea ikasleen beharrei ez zegokiela erran nahi zuen, ikasleei, bizian, terminologia bost axola zaielako. Idatziz eta irakurriz idazten eta irakurtzen ikasten da ».
Ikasketa informala, ekiteko molde kontzienterik eta espliziturik gabe egiten da, asimilazioz, behaketaz, imitazioz. Haurraren ingurumen aberatsean eta anitzean gauzatzen da, gurasoenean, gizartearenan eta muduarenan.
“Eskolari alternatiba” idazkia honela bukatu nuen: “Pedro Garcia Olivok idatzi duen “La bala y la escuela” liburuaren irakurketa sutsuki aholkatzen dizuet. Neri oso oso aberasgarria izan zait.” Joan den agorrilaren 28an Pedro Valenciatik Baxe Nabarreko Bizi Toki espazio kolektibora etorrarazi dugu, hitzaldi baten ematera, bertan antolatu ditugun topaketa libertarioen karietara. Aholkatzen dizuedan haren liburu hori “oso oso aberasgarria” izan balin bazait, hitzaldi hori oso oso oso aberasgarria izan zait, eta berriz ere Pedroren liburu hori irakurtzea aholkatzen dizuet, oraino sutsuagoki, hezkuntza herritarra eraikitzeko bidean urrats sendoak eman ditzagun.
