Ondoko lerroak, eskolari alternatiba den Bizi Toki espazio kolektiboarentzat eta interesatua den ororentzat idatzi ditut.

Bizi Tokin dugun elikatzeko moldea, komunean ditugun baloreen araberakoa da, bereziki « planetaren oreka ekologikoarekin bateragarria den bizimodu baterantz ahal bezain fite aitzinatzeko gure zenbait ohitura aldatu » balorea.

header
Ondorioz, ondoko ahaleginak egiten ditugu :

● ekonomikoki autonomoa den bizimodua ukatea, besteak beste elikagaiak ekoiztea ahalbidetzen duten gaitasunak gureganatuz;
● energia gutxi beharrezkoa duen elikagai ekoizpena bultzatzea, besteak beste nagusiki landare elikagaiak kontsumituz (haragi ekoizpenak energia anitz beharrezkoa baitu), gure eskualdean ekoiztutakoak (garraioak gutxitzeko), eraldaketa gutxi ukan dutenak (eraldaketarako energia behar da) eta enbalaiarik behar ez dutenak (enbalai ekoizpenak, eta desegiteak usu, energia behar du);
● sanoa den eta beraz kutsagarria ez den ekoizpen moldetik datozen elikagaiak kontsumitzea, hau da, ongarri kimikorik gabekoa, pestizidarik gabekoa, Jitez Aldatutako Organismorik gabekoa…

Komunean dugun beste balore bat natura errespetatuz honekin kontaktuan bizitzea izanki, jaten ditugun izakiekiko (bereziki abereak) dugun harremana soilik elikadura mailakoa izateak ez gaitu asetzen. Zein harreman mota ukan nahi dugu gure inguruko izakiekin ? Xerkatzen gabiltza.

Jatea dastamen plazer iturria da eta taldean une goxoa bizitzeko parada aparta. Bestalde, janaria eta osagarria oso lotuak dira ; horregatik, elikadurak osagarriaren gain dituen ondorioei lotua da ere kontsumitzen ditugun elikagaien hautua.

BT_auzolan_baratze

Gure osagarria kaltetzen duten hainbat kutsaduren gain zuzenki eragitea zaila zaigu, adibidez airearen kutsadura. Aldiz gure elikaduraren kalitatearen gain eragin dezakegu.

Horra ikerlari ugarirengandik datozen lekukotasunak eta aholkuak, Bizi Tokin kontsumitzen ditugun elikagaien hautatzeko eta apailatzeko lagungarri zaizkigunak :

Kaltegarriak izan daitezkeen elikatzeko ohiturak ditugularik, arazorik ez ukatearen sentsazioa ukan dezakegu, beharrezkoak ditugun gai eskasia ugariei edo kaltegarriak diren gai gehiegikeriei gure zelulak etengabe egokitzen ari baitira. Baina goiz ala berant, ohitura horien ondorio kaltegarriak ager daitezke.

Jatorri ezezaguna duen minbizi anitzen kasuan, arduradunetariko bat elikadura txarra izan daiteke. Elikadura onak aldiz, minbiziak eta leuzemiak saihesteko balio handia ukan dezake, baita eritasun hauek sendatzeko ere ; bestalde, bakteri eta birus kutsapenekiko, gorputzaren erresistentzia handitzen du.

Kasu anitzetan, hobe izan daiteke elikagai gordinak jatea egosiak baino (haragi eta arraiarentzat ere). Egoste edo erretze berotasunak eragindako moldaketa kaltegarriak handiagoak dira tenperatura gora delarik eta egoste edo erretze denbora luzea. Elikagaiek eraldaketa kaltegarri handiak jasaten dituzte gutxi gora behera 110°C-etik gora (baina bitamina anitzen suntsiketa 60°C inguru hasten da; 70°C-etik gora proteina batzuk ez dira gehiago erabilgarriak eta 100°C-etik gora gatz mineralentzat eta oligo-gaientzat gauza bera gertatzen da). Adibidez, berotasunak proteina/azukre (glukosa) interakzioak bizkortzen ditu, Maillard molekulen jatorrian direnak (hauek dute adibidez ogiaren azalari kolore marroia ematen). Badirudi erreakzio horrek minbizi eragile azkarrak diren gai batzuen agerpena dakarrela. Orokorki beraz, tenperatura azkarregiek elikagaiak pobretzen edota kaltegarri bilakarazten dituzte.

Hobe izaten ahal bada gordin jatea, elikagaiek urdailera berotasuna ekartzea garrantzitsua dela kontutan hartu behar da ere, bestenez elikagaiak 37°C-era igotzeko gorputzak energia gastatu behar du (adibidez txinatarrek ohituraz elikagaiak arinki egosten dituzte : bero kanpoan eta erdi gordin barnean). Bestalde, pertsona bakoitza ezberdina dela gogoan ukan behar da ; adibidez hobe hozbera direnek janari hotza ez gehiegi hartzea. Urtaroak ere kontutan hartu behar dira : kanpoko hotzak eta hezetasunak beroago jan behar dela adierazten dute ; kanpoko berotasunak hotzago jatea ahalbidetzen du. Azkenik, batzutan zailagoa da gordina dena liseritzea egosia dena baino.

Estalkirik gabeko eltze batean irakiten duen urean egostea, 100°C inguruan egostea da; zartain batean olioarekin erretzea, 150 eta 190°C arteko tenperatura da; ohizko labe batetan, 100 eta 275°C artekoa; hetsitako eltzean egostean 140°C arte doa eta ikatzaren edo egurraren gainean erretzea 300 eta 500°C arteko tenperatura da : horrela erretako haragia, minbizi eragile izan daitezkeen gaiez betea da. 100°C gainditzen ez duen lurrun eztian egosten ahal da, edota ur galtzea ahal bezain bat saihesteko pisatzen duen eta ongi ahokatzen den estalgiarekin hetsitako eltze batean 100°C pean, likidorik gehitu gabe (elikagaia bere lurrunean egosten da; horretarako eltzea bi herenetara bete, beherean olio zaliska bat eta garbitzeko uraz oraindik bustiak diren barazki urtsuak ezarriz, egosketaren abiatzea ahalbidetzeko). Bi kasuetan, tenperaturaren igotzea poliki egin behar da eta berotasun iturria ahal bezain apal erabili behar da. Erakiten duen urean elikagaiak murgilduz (adibidez kuskurik gabeko arrautza edo arraina) ere egosten ahal da.

Hoberena izan daitekeenetik hasiz, hobesten ahal diren eltzeak: olioarekin mantendu behar den lur egosiz egindako eltzea (kasu eginez tajin ontziek bernizarik ez ukateari), galdara (kasu eginez metal astunak ukan ditzakeen esmailarik ez ukateari ; adibidez esmaila urdinean merkurioa bada), eltze herdoilezina, beiraz egindakoa. Aluminioa kaltegarri izan daiteke (eritasun neurologikoekin zerikusia duela uste azkarra bada), baita teflona eta silikona ere.
Tenperatura apalean elikagaien gatz mineralak atxikitzen direnez, gatz gutxiago gehitzea ahalbidetzen du horrela sukaldatzeak.

Tenperatura apalean, elikagai bakoitzak behar duen egosketa denbora hartzen du. Elikagaia egosiegia delarik, tenperatura goregi igo delako da soilik, eta ez denboran gehiegi egosi delako.

Elikagaiak tenperatura apalean luzaz egostea ez da asmakuntza berria : ekonomika erabiltzen dutenek ongi dakite. Egurrarekin sukaldatu eta ber unean etxea berotu, hau bai plazerra ! Etxea berotu behar ez delarik, horra energia gutxi beharrezkoa duen egosteko molde iraultzailea : hondo ahal bezain lodia duen giderrik gabeko eltze tapadun batean elikagaiak tenperatura apalean tarte batez berotu, eltzea sutik atera, artilezko mantekin ongi inguratu eta mantak tinko atxikitzeko kutxa batean sartu. Bertan ordu batzuk utzi : eltzearen hondoaren inertziari eta artilearen isolazioari esker, gainerateko egosketa egiten da. Eta kutxatik bero bero aterako da, jateko prest !